Burkina Faso: Van hoop in de regio naar epicentrum van conflict

Op het nationale plein van de hoofdstad Ouagadougou verzamelen zich burgers om hun steun voor PMSR uit te spreken. Sommigen van hen verbranden Franse vlaggen. Hiermee tonen zij de onvrede met de voormalig kolonisator; Frankrijk is er niet in geslaagd de veiligheid en stabiliteit in de regio te waarborgen. Dit is nu al de vierde staatsgreep in Midden/West-Afrika in een jaar tijd.

Hoop en stabiliteit weggevallen

Voor enige tijd gold Burkina Faso als een stabiele factor in de Sahel en als het land dat nog enige hoop bood voor de regio. In 2014 vonden hier de meest democratische verkiezingen plaats op het Afrikaanse continent sinds tijden. De toekomst leek rooskleurig en optimisme tierde welig onder de bevolking.

Hier lijkt vandaag de dag niks meer van over te zijn. De Sahel wordt steeds meer geteisterd door geweld. In 2012 begon de opstand van gemarginaliseerde Toearegs in buurland Mali. Binnen een paar jaar groeide dit uit tot IS- en Al-Qaida-gelieerde gewapende groeperingen, waarvan de meest prominente Jama’at Nusrat al-Islam wal-Muslimin (JNIM) is. Dit is nu de snelst groeiende gewapende beweging ter wereld.

In 2016 trekken zij ook buurland Burkina Faso binnen. Noordelijke delen vallen in terroristische handen, en al snel volgen gebieden verdeeld over het hele land. Cruciale doorgangswegen, politiestations en militaire bases zijn overgenomen en ook scholen werden vaak doelwit van gewelddadige aanvallen. Leerlingen en leraren werden hierbij niet gespaard.  

Met steeds meer territorium in het bezit van terroristen, blijven er minder gebieden over voor lokale gemeenschappen. Dit creëert nieuwe competitie en maakt dat oude conflicten tussen deze gemeenschappen ook weer oplaaien. Een compleet land in chaos is nu het resultaat.

‘Snelst groeiende humanitaire crisis’

Op 16 februari is Damiba, leider van de PMSR, geïnaugureerd als president van Burkina Faso. De voormalig president staat nog steeds onder huisarrest in Ouagadougou. Damiba zal staatshoofd zijn tijdens de door de PMSR-benoemde ‘transitieperiode’. De militaire autoriteit belooft de constitutionele orde te herstellen en dat de democratie weer terug zal keren binnen afzienbare tijd. Een datum voor nieuwe verkiezingen is echter niet gegeven.

Het huidige leiderschap lijkt zich sinds de staatsgreep vooral te richten op de bestrijding van de gewapende groeperingen en verliest daarbij de ontstane humanitaire crisis uit het oog. Inmiddels zijn duizenden mensen om het leven gekomen door het geweld, 1,7 miljoen mensen zijn op de vlucht geslagen en geschat wordt dat zeker 3 miljoen mensen te maken zullen krijgen met voedselonzekerheid. Door de Verenigde Naties wordt het de snelst groeiende humanitaire crisis ter wereld genoemd.

Talloze mensen zijn nu afhankelijk geworden van het werk van vrijwilligers en ngo’s. Maar door de verslechterde situatie in het land is het voor hen steeds moeilijker en gevaarlijker om hun werk voort te zetten. Hier komt bij dat vele van dit soort organisaties hun financiering voor operaties in Burkina Faso met 70% verlaagd hebben, ten behoeve van operaties in Oekraïne. “We zijn erg bezorgd dat dit een trend zal worden, waardoor de toegang tot gezondheidszorg en andere basisdiensten nog schaarser zal worden voor ontheemden in Burkina Faso”, zegt Safia Torche, algemeen directeur van Médecins du Monde in Burkina Faso.

Tegenstelling in reacties

Al voor langere tijd hadden veel burgers in Burkina Faso het vertrouwen in voormalig president Kaboré verloren. Er heerste woede over de meedogenloze aanvallen van jihadistische groeperingen en het gebrek aan een reactie hierop vanuit de regering. Onder de bevolking is er daarom breed gedragen steun voor de staatsgreep. Fahira Rodrigue Kone, senior Sahel onderzoeker voor het Institute for Security Studies, waarschuwt dat de bevolking op den duur opnieuw teleurgesteld zou kunnen raken; de middelen van deze nieuwe autoriteit om de situatie te verbeteren zijn slechts beperkt.

Internationaal is er veelal afkeurend gereageerd op de staatsgreep. Zo is Burkina Faso niet meer welkom bij de Afrikaanse Unie en de Economische Gemeenschap van West-Afrikaanse Staten. Ook de EU veroordeelde de coup. Er is met sancties en intrekking van financiële hulp gedreigd, als de constitutionele orde niet hersteld wordt. Tevens is opgeroepen de gearresteerde president weer vrij te laten.

‘De situatie is al erger’

Waar EU-lid Frankrijk een eerdere staatsgreep in Mali hard afkeurde, bevindt het land zich nu in een moeilijkere positie, zegt voormalig CIA officier Michael Shurkin. In 2014 startte Frankrijk Operatie Barkhane, een doorlopende missie tegen opstandelingen en islamitische groeperingen in de Sahel-regio van Afrika. Hoewel de huidige autoriteiten in Burkina Faso een democratische gekozen president aan de kant hebben geschoven, treden deze zelfde autoriteiten wel op tegen de extremistische groeperingen die met geweld door het land razen. Dit maakt dat Frankrijk in een tweestrijd is beland. Toch zullen ze er eindelijk voor moeten kiezen samen te werken met wie er dan ook aan de macht is, om Operatie Barkhane voort te zetten, stelt Shurkin. ‘’Als ze nu weg lopen valt het compleet uit elkaar.’’

Het standpunt van onderzoeker Kone lijkt in lijn met die van Shurkin. "Een decennium van gevechten in de Sahel bewijst dat [een] militair gerichte strategie die géén onderhandelingen met gewapende groepen en andere opties voor terrorismebestrijding omvat, niet heeft gewerkt", zei hij. Hij voegt hier aan toe dat een strategie in die richting de situatie niet zal verergeren; ‘’de situatie is al erger’’. Burkina Faso is nu tot het epicentrum van conflict in de regio verworden.

Afbeelding: Flickr